Józef Dietl – medyk, intelektualista, polityk i społecznik

Takimi słowami Dietl rozpoczął wydaną w 1858 roku publikację pt. „Źródła lekarskie w Szczawnicy”. Uzdrowiskowa rola Szczawnicy sięga początków XIX wieku. W 1824 roku wybudowano pierwsze domy dla kuracjuszy, a w 1858 roku uznano Szczawnicę za najlepiej zorganizowane zdrojowisko w ówczesnej Galicji. To tutaj zjeżdżali wybitni ludzi epoki jak Maria Konopnicka, Henryk Sienkiewicz, Józef Ignacy Kraszewski, Bolesław Prus, Jan Matejko i wielu innych.

Wykład, dotyczący zasług profesora Dietla dla rozwoju Szczawnicy i zdrojowisk Beskidu Sądeckiego w drugiej połowie XIX , wygłosił w Muzeum Uzdrowiska mgr Paweł Brzegowy pracownik Instytutu Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. W spotkaniu licznie uczestniczyła młodzież gimnazjalna i licealna z pobliskich szkół. W tym roku przypada 210 rocznica urodzin profesora stąd seria wykładów i spotkań w Polsce poświęconych Dietlowi, druga część równoległe odbywa się na Ukrainie, gdzie Józef Dietl urodził się i wychował.

Przyszedł na świat w Podbużu na Kresach Wschodnich 24 stycznia 1804 r., jako jeden z 7 synów urzędnika austriackiego Franciszka Dietla, i szlachcianki Anny z Kulczyckich. Krótka biografia, okres dzieciństwa i wychowania na typowej wsi galicyjskiej, wzmocniona została podczas wykładu pokazem slajdów. W roku 1820 Dietl wyjeżdża do Lwowa chcąc wykonywać zawód medyka. Z roku na rok coraz dynamiczniej rozwija się jego kariera naukowa i lekarska. W 1851 obejmuje stanowisko profesora i kierownika Katedry Medycyny Wewnętrznej i Kliniki Lekarskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tę funkcję pełni do roku 1865. Niebawem staje się pierwszym autonomicznym rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego i szybko zyskuje, w środowisku krakowski, szerokie uznanie i szacunek oraz jest mocno lubiany przez swoich studentów. Powoli rozpoczyna się też jego kariera polityczna, pozyskuje mandat poselski do Sejmu Lwowskiego, zostaje obrany dożywotnim członkiem Rady Państwa w Wiedniu. W 1866 roku zostaje pierwszym autonomicznym prezydentem Krakowa, co Dietl uważa za dumę swojego życia.  Z funkcji tej rezygnuje w czerwcu 1874 wobec coraz większej krytyki i oporu ze strony rady miejskiej.

Do jego zasług należy rozpropagowanie fizykoterapii, leczenia higieniczno-dietetycznego oraz balneologii. Dietl jako pierwszy sklasyfikował polskie wody lecznicze. Dzięki niemu stały się modne polskie sanatoria – Szczawnica, Krynica Zdrój, Rabka, Iwonicz oraz Żegiestów.

W 1858 z jego inicjatywy zawiązuje się  Komisja Balneologiczna w ramach Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Jej głównym celem było ratowanie przed upadkiem zdrojowisk polskich w wyniku prowadzonej wtedy polityki zaborców. Na łamach „Przeglądu lekarskiego” upowszechnia wiadomości z poszczególnych zdrojowisk. Jak podkreśla Paweł Brzegowy: - XIX wieczna Szczawnica wówczas zarządzana przez Józefa Szalaya, była miejscem, które budziło szczególne zainteresowanie profesora.  Dietl poświęca uzdrowisku jedną ze swoich prac, gdzie bardzo dokładnie analizuje jej warunki przyrodnicze, wykonuje rys historyczny tego miejsca. Składa pewnego rodzaju gratulacje zarządcy tego miasta, który gospodaruje w tak niedostępnym miejscu i nie posiada odpowiednich środków finansowych, żeby rozbudować zdrojowisko. Na odwiedzającym Szczawnicę profesorze ogromne wrażenie robią domki w stylu szwajcarskim i panujące tu warunki przyrodnicze. A spośród licznie odbytych podróży po europejskich kurortach właśnie ten - szczawnicki krajobraz, podoba mu się najbardziej. 

Józef Dietl jest również pomysłodawcą przygotowania kodeksu dotyczącego zarządzania polskimi zdrojowiskami pn. „Instrukcja urządzeń zdrojowisk krajowych”  z 1864 roku. W publikacji szczegółowo uregulowane są  kwestie dotyczące wystroju łazienek dla gości kąpielowych, działalność lekarzy uzdrowiskowych i cennika usług za poszczególne zabiegi balneologiczne. Dietl był zwolennikiem tego, aby w każdym zdrojowisku funkcjonowała apteka wyposażona w medykamenty krajowe i wyroby regionalne, w przypadku Szczawnicy „żętyca” jako uzupełnienie terapii wodami. Znany był także z krytyki i leczenia kołtuna, czyli zapuszczania niemytych włosów, co było powszechne wśród ubogich warstw społecznych. Głośno wygłaszał swój sprzeciw przyjeżdżania do wód z własną pościelą, zakłady przyrodolecznicze miały być odpowiednio wyposażone i umeblowane, pokoje wysokie i jasne. Obok zakładu zdrojowego miała działać jedna kuchnia wydająca posiłki dla kuracjuszy. To dawało gwarancję odpowiedniej diety, wzbogaconej spożywaniem wód mineralnych, które jako pierwszy sklasyfikował. 

Zwiedziwszy wszystkie ważniejsze uzdrowiska polskie i zagraniczne, stał się propagatorem rodzimych, które standardem nie ustępowały w żaden sposób tym zagranicznym.